امنیت غذایی و ایمنی غذایی مفاهیمی متفاوت اما مرتبط به یکدیگر هستند که تاثیری عمیق بر کیفیت زندگی انسان ها دارند.
غذای سالم و بدون آلودگی برای سلامت و زندگی انسان ها شرطی ضروری است.(ایمنی غذایی)
بسیاری از مردم در سراسر جهان به مواد غذایی دسترسی نداشته و یا اینکه توان مالی خرید غذای کافی و مناسب را ندارند.(امنیت غذایی)
تعریف ایمنی غذایی:
منظور از ایمنی غذایی بررسی، آماده سازی و ذخیره مواد غذایی است که حداقل خطر ابتلا به بیماری های ناشی از آلودگی های میکروبی، فیزیکی و شیمیایی را داشته باشد.
هدف اصلی ایمنی غذایی جلوگیری از آلودگی و مسمومیت های غذایی است.
ایمنی غذایی یک نگرانی جهانی است که زمینه های مختلف زندگی روزمره را پوشش میدهد.
مواد غذایی ناامن حاوی باکتری های مضر، ویروسها، انگلها و یا مواد شیمیایی هستند که موجب بیش از ۲۰۰ بیماری می شوند از جمله انواع سرطان
براساس آمار منتشر شده توسط سازمان سلامت جهانی(WHO) در سال ۲۰۱۷ ، حدود ۶۰۰ میلیون نفر (تقریبا یک نفر از هر ده نفر در جهان) پس از خوردن غذای آلوده میمیرند.
اسهال شایعترین بیماری ناشی از مصرف مواد غذایی آلوده است که هرساله ۲۳۰۰۰۰ نفر بر اثر ابتلا به این بیماری جان میبازند.
در هریک از مراحل تولید، بسته بندی، حمل و نقل , توزیع و حتی مصرف مواد غذایی امکان آلودگی آنها وجود دارد. یکی از عمده ترین و رایجترین این آلودگیها، مواد شیمیایی و آفتکش و علف کش هایی است که در مزارع هنگام رشد محصولات برای کنترل آفات و بیماریهای کشاورزی استفاده میشود.
رایج ترین آلودگیهایی که ایمنی غذایی را تهدید میکند عبارتند از:
- عوامل بیماری زا مثل: باکتری،ویروس و انگل
- سموم قارچی مثل: آفلاتوکسین، اوکراتوکسین و ..
- فلزات سنگین مثل :سرب، جیوه،کادمیوم
- سموم شیمیایی دفع آفات مورد استفاده در کشاورزی
- آلاینده های آلی باقی مانده در محیط زیست
- استفاده از آنتی بیوتیکها، هورمون و مواد افزودنی در تهیه غذاها
ایمنی غذایی و امنیت غذایی با یکدیگر پیوند تنگاتنگی دارند.
تعریف امنیت غذایی:
بر اساس تعریف سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO):
امنیت غذایی زمانی وجود دارد که همه ی افراد همیشه به غذای کافی، سالم و مغذی که تمام نیازهای رژیم غذایی و سلامتشان را تامین کند؛ دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند.
درسال ۲۰۱۷ تعداد افرادی که دچار سوء تغذیه هستند به ۸۲۱ میلیون نفر رسیده است (یعنی یک نفر از هر ۹ نفر درجهان). درحالیکه بیش از دو میلیارد نفر در جهان نیز از اضافه وزن و چاقی رنج می برند.
پیش بینی میشود تا سال ۲۰۵۰ جمعیت کره زمین به بیش از ۹ میلیارد نفر برسد.
یکی از بزرگترین نگرانیهای امنیت غذایی پاسخ به این پرسش است که آیا واقعا میتوانیم غذای ۹ میلیارد نفر را تامین کنیم؟
عوامل تهدیدکننده امنیت غذایی:
تغییرات اقلیمی:
تغییرات آب و هوایی همین حالا نیز تعادل طبیعت را برهم زدهاست. دما به طور نامتعادلی در فصول به شدت زیاد یا کم میشود و همانطور که می دانیم به طور کلی دمای کل کره زمین رو به افزایش است.
گیاهان، درختان و حیوانات مختلف زمان کافی برای سازگاری با این شرایط را ندارند. برای صنعت کشاورزی که بیش از هر صنعتی به آب و خاک و هوای مناسب نیازمند است، تغییرات آب و هوا تهدید بزرگی محسوب میشود.
کاهش تعداد کشاورزان:
صنعت کشاورزی قدیمی ترین صنعت اجدادی ما بر روی کره زمین است.
اما امروزه مشکلات اقتصادی, ضرر و زیان و سختی کار، کمبود سرمایه موجب شده تا نسل جدید کمتر به این شغل بپردازند و به سمت مشاغلی کشیده میشوند که از نظر مالی باارزش تر، آسان تر و معتبرتر باشد.
اصلاح ژنتیکی گیاهان (تراریخته):
با وجود آنکه اصلاح ژنتیکی محصولات غذایی به عنوان یک راه حل جهت مقابله با مشکلات صنایع کشاورزی مطرح شده است (با فرض اینکه اخلاقی و طبق اصول صحیح انجام شود) فقط مشکل امنیت غذایی ما را برطرف میکند. درصورتی که مداخلات ما در طبیعت میتواند اثرات ناخواسته و غیر قابل پیش بینی را در طبیعت ایجاد کند
فرسایش خاک:
جنگل زدایی و شیوه های نادرست کشاورزی مثل چرای بی رویه دام، استفاده از سموم شیمیایی دفع آفات و شخم بیش از حد زمین موجب میشوند خاک سطحی به سمت رودخانهها و دریاچهها شسته شوند.
این خاک آبها را آلوده کرده و بر آبزیان تاثیر می گذارد و موجب سیل می شود.
کودهای شیمیایی که در زمینهای کشاورزی استفاده می گردد, تعادل طبیعت را برهم زده و موجب کاهش تنوع زیستی خاک و آلودگی مواد غذایی میشود.
توسعه شهرسازی:
هر زمینی که به زمین توسعه یافتهای جهت سکونت افراد تبدیل میشود، قابلیت تبدیل به زمین کشاورزی را نیز داشته است.
پس با توسعه ساختمانها ما همواره قطعات زمینهای کشاورزی را از دست میدهیم.
تفاوت امنیت غذایی و ایمنی غذایی:
ایمنی غذایی در جهت حفظ و مصونیت غذا از آلودگیها تلاش میکند در حالی که امنیت غذایی به تامین غذای کافی، سالم و در دسترس برای تمامی افراد در سراسر کشور میپردازد.
شیوع گسترده آلودگی های میکروبی و شیمیایی مواد غذایی، یک مساله جدی برای سیستم غذایی است.
هر ساله ۶۰۰ میلیون مورد از بیماری های مرتبط به مواد غذایی وجود دارد.
کودکان و مردم فقیر بیشتر از این مساله زیان می بینند.
غذای ناامن نه تنها یک نگرانی جدی برای سلامت عمومی است بلکه بر درآمد کشاورزان، معیشت فروشندگان موادغذایی , تداوم کسب و کارها و تجارت نیز اثر منفی میگذارد.
تغذیه نامناسب(نبود امنیت غذایی) و بیماریهای ناشی از موادغذایی(نبود ایمنی غذایی) هزینه های اقتصادی و اجتماعی زیادی را به کشورهای مختلف تحمیل میکنند.
چالشهای امنیت و ایمنی غذایی:
فائو (FAO) طی گزارشی اعلام کرده است با افزایش جمعیت به ۷/۹ میلیارد نفر درسال ۲۰۵۰ برای تامین امنیت غذایی جهان به ۷۰ درصد غذای بیشتر در دسترس نیاز داریم.
چالش های پیش رو امنیت غذایی عبارتند از:
- محدودیت های زمینهای کشاورزی
- تغییرات آب و هوا
- کمبود منابع آبی
- افزایش قیمت انرژی
- افزایش حجم ضایعات حاصل از موادغذایی
چالش های پیش رو ایمنی غذایی عبارتند از:
- آلودگی موادغذایی به فلزات سنگین
- ظهور پاتوژن ها و سم های جدید
- شیوع هورمون ها و نگهدارنده های شیمیایی
- تاثیر آفت کشها درموادغذایی،
- نبود رژیم غذایی سالم و بیماری های مرتبط با آن (مانند:چاقی، دیابت،بیماری های قلبی، ناباروری و سرطان)
راهکارها:
کشاورزی ارگانیک:
کشاورزی ارگانیک یکی از مهمترین و بهینه ترین پاسخها به چالش بهداشت و ایمنی و امنیت غذایی است.
کشاورزی ارگانیک نوعی سیستم کشاورزی است که در آن بدون استفاده از کودهای شیمیایی، آفتکشها، سموم شیمیایی ,هورمونهای رشد و آسیب به محیط زیست محصولات کشاورزی تولید میشود که سالم و عاری از آلودگی و بیماریهای رایج هستند.
علاوه بر این کشاورزی ارگانیک تعادل اکوسیستم را حفظ میکند و با ایجاد پایداری و حفاظت از منابع طبیعی امنیت غذایی را تامین میکند.
ابر روندها (Megatrend)
ابر روند(Megatrend) به محصولات، فناوری ها و خدماتی میگویند که در آینده فضای جوامع و کسب و کارها را تغییر میدهند.
برخی از ابر روندها را بصورت اجمالی مرور می کنیم:
غذای دیجیتال و غذای اینترنتی:
چاپگر های سه بعدی مواد غذایی از جمله پیشرفت های تکنولوژی در صنایع غذایی است که این صنعت را متحول خواهد کرد.
با این چاپگرها هرکسی میتواند یک تولید کننده مواد غذایی باشد.
همچنین فروش آنلاین مواد غذایی که در بسیاری کشورها در حال افزایش است برخی از مشکلات مربوط به دسترسی غذا را حل خواهد کرد .
رژیم های شخصی سازی شده:
علاوه بر توجه به مواد مغذی، بر اساس میکروبیوم شخصی هر فرد (فلور میکروبی روده هر شخص که منحصر به فرد است) برنامه ریزی شده باشد و امکان دستکاری آن را برای جلوگیری یا بهبود بیماری های مرتبط فراهم کند.
استفاده از فناوری نانو:
روش های نوین بسته بندی مواد غذایی که آنها را از هرگونه آلودگی های باکتریایی و توکسینها، ویروس ها و مواد شیمیایی عاری می کند .
کاربرد فناوری توالی یابی ژنوم (Whole-genome sequencing):
در این روش خواندن اطلاعات ژنتیکی اختصاصی هر موجود موجب شناسایی و تشخیص دقیق عوامل بیماریزا و کاهش و جلوگیری از مشکلات ایمنی مواد غذایی میشود.
پیشرفت در حوزه تست های آنالیز شیمیایی مواد غذایی:
برای مثال با استفاده از تست هایی مثل: طیف سنجی جرمی(mass spectrometry)، بطور اختصاصی و با حساسیت بالا میتوان بصورت دقیق از نظر کیفیت و کمیت، سموم و یا متابولیت های شناخته شده و ناشناخته را در مواد غذایی تشخیص داد.
توسعه داده های بزرگ (Big data):
داده های بزرگ درحیطه ایمنی و کیفیت موادغذایی را به طور جامع و همگانی جمع آوری می نمایند و تجزیه و تحلیل میکنند.
تمامی افراد جامعه به صورت آنلاین میتوانند به اطلاعات واقعی در مورد شیوع بیماریها در هر زمان و اقدامات ایمنی مصرف کننده دسترسی داشته باشند. همچنین تجزیه و تحلیل این دادهها اطلاعات خوبی را در اختیار شرکت های بزرگ فعال درحوزه مواد غذایی و حفظ ایمنی و امنیت آن قرار میدهد.
باتوجه به همبستگی دو مفهوم امنیت و ایمنی غذایی، ما بدون ایمنی غذایی نمیتوانیم امنیت غذایی و دستیابی پایدار به موادغذایی را داشته باشیم.
مساله ایمنی و امنیت غذایی یک چالش جهانی است که کشورهای درحال توسعه را بیشتر متاثر میکند.
لازم به ذکر است که این حیطه میتواند یک فرصت مناسب برای پتانسیل نوآوری قشر جوان کشور و استارتاپ ها نیز فراهم کند که با آینده پژوهشی تکنولوژیها و توسعه ایده در زمینه های مربوط به فرایند تولید، کنترل کیفیت، نگهداری، بسته بندی و سهولت در روندهای دسترسی موادغذایی بتوانند در برطرف کردن بخش عمده ای از این چالش ها در داخل کشورمان مثمر ثمر باشند.
منابع:
bee-inc و charliehelps و foodsafety و fao و sciencedirect و nature و who