برنج فجر یکی از برنج های خطه شمال کشور است که در سال ۱۳۸۰ به عنوان یک رقم پر محصول توسط موسسه تحقیقات برنج ایران به کشاورزان معرفی و کشت شد.
برنج فجر دارای بالاترین کیفیت پخت میان برنج های پر محصول ایرانی است.
برنج فجر در سال ۱۳۹۴ در شالیزاهای استان مازندران ۱۰۰۰۰ هکتار را به خود اختصاص داد و بخش زیادی از نیاز داخلی کشور به برنج را برطرف کرد.
این برنج ویژگی های ظاهری شبیه به برنج طارم دارد و جزو معدود برنج های پر محصولی است که دارای عطر می باشد.
ویژگی های ظاهری برنج فجر:
- دانه های کشیده و به شکل خنجر
- اندازه متوسط (جزو برنج های دانه ریز دسته بندی می شود)
- بافت شیشه ای
- رنگ دانه برنج کدر
- رنگ شلتوک زرد روشن
- طول دانه ۸ میلی متر
- عرض دانه ۱.۹ میلی متر
- اندازه دانه پس از پخت (میزان ری): ۱۰.۳ میلی متر
ویژگی های مطلوب برنج فجر:
۱. کیفیت پخت بالا
کیفیت پخت برنج با چند فاکتور مهم بررسی می گردد. از جمله این عوامل می توان به قوام ژل، درجه حرارتی ژلاتینه شدن و میزان آمیلوز اشاره کرد که در ادامه به بررسی این فاکتورها در برنج فجر می پردازیم.
میزان آمیلوز:
میزان آمیلوز دانه برنج یکی از مهمترین عوامل موثر بر کیفیت پخت برنج محسوب می شود.
میزان آمیلوز برنج تعیین کننده میزان سفتی، خشکی و تازه ماندن برنج پس از پخت است.
مطلوب ترین میزان آمیلوز برای برنج هایی با کیفیت بالا حدود ۲۰-۲۵ درصد است که این میزان موجب می شود برنج پس از پخت نرم و مرطوب بماند و حالت پفکی و سبک داشته باشد.
برنج فجر دارای آمیلوز ۲۱ تا ۲۳ درصد می باشد و این امر موجب می شود که از ماندگاری پس از پخت خوبی برخوردار بوده و موجب سنگینی و نفخ معده نیز نشود.
قوام ژل:
قوام ژل دیگر فاکتور کیفیتی برنج است که مرغوبیت رقم برنج را نشان می دهد.
این فاکتور نیز همانند میزان آمیلوز بر نرم بودن و ماندگاری برنج پس از پخت بسیار موثر است.
بر اساس قوام ژل برنج هارا به سه دسته تقسیم می کنند:
- ژل سخت: طول حرکت ژل بسیار کم است و برنج پس از پخت بسیار خشک و سفت بوده و فاقد ماندگاری است
- ژل متوسط: طول حرکت ژل بین ۴۱ تا ۶۰ میلی متر است و ماندگاری این برنج ها پس از پخت کمی بیشتر از برنج های ژل سخت است ولی کمتر از کیفیت مطلوب است.
- ژل نرم: برنج های ژل نرم دارای بیشترین ماندگاری پس از پخت بوده و طول حرکت ژل در آنها بین ۶۱ تا ۱۰۰ میلی متر است.
برنج فجر جزو دسته برنج های ژل نرم بوده با طول حرکت ژل بین ۶۰ تا ۸۰ میلی متر (حدودا ۷۳ میلی متر) و از کیفیت و ماندگاری مطلوبی پس از پخت برخوردار است.
درجه حرارت ژلاتینه شدن:
این فاکتور است که تعیین می کند برنج پس از پخت چقدر قد می کشد.
اگر به دنبال برنجی با پخت مجلسی هستید حتما به درجه حرارت ژلاتینه شدن آن توجه ویژه داشته باشید. مطلوب ترین درجه حرارتی که برای ژلاتینه شدن برنج مناسب است بین ۷۰ تا ۷۴ درجه سانتی گراد می باشد.
در دماهای پایین تر برنج حالت چسبندگی دارد و در دماهای بالاتر ژلاتینه شدن بسیار خشک و سفت است.
برنج فجر را به هنگام آبکش کردن باید به مدت ۴ تا ۶ دقیقه در آب جوش بجوشانید.
درجه حرارت ژلاتینه شدن رقم فجر بین ۶۰ تا ۷۰ درجه است. بنابراین این برنج هیچگاه خشک و سفت نمی شود پس از پخت اما اگر در حرارت بالا و به مدت بیش از معمول آن را بجوشانید بسیار مستعد چسبنده شدن و شله شدن می باشد.
۲. مقاومت به بیماری بلاست
از آنجایی که بذر برنج فجر اصلاح شده است؛ این برنج به بیماری بلاست مقاومت کامل دارد.
۳. عملکرد بالا کشت در هر هکتار
تولید برنج های پر محصول به منظور تامین غذای جهانی و ایجاد امنیت غذایی از سال ۱۳۴۵ با معرفی اولین رقم اصلاح شده (برنج رقم مهر)در ایران آغاز شد.
یکی از اصلی ترین تفاوت های این برنج های پرمحصول با برنج های بومی؛ عملکرد بالا کشت آنها به ازای هر هکتار است.
بطوری که عملکرد کشت برنج های پر محصول به طور متوسط ۲ میلیون تن در مقایسه با ارقام محلی بیشتر است.
برنج فجر نیز از سال ۸۷ بیش از ۱۵۰۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی مازندران را به خود اختصاص داده است و در کنار برنج شیردی و برنج ندا دارای بالاترین عملکرد کشت در هر هکتار می باشد.
۴. عطر و طعم نزدیک به برنج های محلی
یکی از بارز ترین نقاط ضعف برنج های پر محصول نداشتن عطر است.
برنج فجر از این نظر از نسبت به سایر برنج های پر محصول برتری دارد. و طعم و عطر آن به برنج طارم محلی شباهت دارد.
این برنج حاوی ترکیبات فراری چون۲-استیل ۱-پروپیلین است که مسوول بوی خوش برنج هستند.
با اینحال به دلیل شدت عطر این برنج با درجه ۲ ، آن را جزو برنج های معطر با عطر ضعیف دسته بندی می کنند.
۵. قیمت به صرفه تر
برنج فجر از آنجایی که جزو برنج های پر محصول محسوب می شود دارای قیمت پایین تری نسبت به سایر برنج های محلی ایرانی است.
انواع برنج فجر:
برنج فجر را در بازار با نام های مختلفی می یابید این برنج ها عموما کیفیت پخت یکسانی دارند.
برنج فجر سوزنی:
یکی از مرغوب ترین برنج های فجر است و دو نوع دارد یک نوع آن در استان گلستان و شالیزارهای گرگان کشت می شود و با نام های برنج فجر گرگان، فجر مینودشت و فجر علی آباد شناخته می شود که دانه های آنها روغنی و دو سر دانه آنها سوزنی شکل است.
برنج فجر جویبار:
نوع دیگر برنج فجر سوزنی در استان مازندران کشت می شود،رنگ آن سفید و بهترین کیفیت آن متعلق به فجر جویبار است.
برنج فجر طارم:
در استان گلستان کشت می شود و با وجود کیفیت درجه یک آن قیمت بسیار مرقوم به صرفه ای دارد از این رو میان خانواده ها برنج محبوبی است.
برنج فجر گیلان:
این نوع برنج در استان گیلان کشت می شود.
به طور کلی کیفیت برنج فجری که در استان گلستان کشت می سود بسیار بهتر و مرغوب تر از برنج های فجر استان مازندران و گیلان است.
نحوه کشت برنج فجر:
دوره کشت این برنج ۱۳۰ روزه است و بیشتر در استان های مازندران و گلستان کشت می شود. اما کشت آن در استان های فارس و خوزستان نیز دیده شده است.
زمان بذرپاشی این برنج نیمه دوم فروردین ماه است و ۱۵ روز بعد (اوایل اردیبهشت) نشاکاری را آغاز می کنند.
کشاورزانی که برنج فجر را در شالیزارهای خود می کارند عموما نمی توانند برنج های کشت دوم را در زمین خود پرورش دهند چرا که طول دوره رشد و برداشت آن نسبت به سایر برنج ها طولانی است و عموما آن را دیر رس می نامند.
آیا برنج فجر تراریخته است؟
برنج فجر از جمله برنج هایی است که در دهه ۸۰ بذر آن توسط موسسه تحقیقات برنج کشور از میان ژنوتیپ های ارسالی از موسسه بین المللی تحقیقات برنج (ایری) انتخاب شد.
موسسه بین المللی تحقیقات برنج فیلیپین(IRRI) با هدف تولید بذرهای کشاورزی با صرفه اقتصادی و مقاوم به آفات در سال ۱۹۶۰ توسط بنیاد فورد و راکفلر در کشور فیلیپین تاسیس شد.
کشور ایران همکاری خود را با این موسسه از سال ۱۳۵۳ با فرستادن کارشناسی به آنجا آغاز کرد و مبادلات ژرم پلاسم های (منبع ماده ژنتیکی که برای ایجاد ارقام جدید دستکاری ژنتیکی می شود) اصلاح شده ای که از سراسر دنیا جمع آوری شده بود، میان دو کشور آغاز شد.
بنابراین می توان گفت که برنج فجر یک برنج تراریخته است که منبع ماده ژنتیکی آن اصلاح شده و موجب ایجاد صفات مطلوب متعددی مثل کیفیت پخت مطلوب، عملکرد بالا، پاکوتاهی و مقاومت به بیماری بلاست شده است.