شاید جالب باشد بدانید که برنج دو مرتبه در سال کاشت و برداشت می شود.
به طور معمول در همه ی استان های تولید کننده برنج در ایران، کاشت برنج را از اوایل فروردین ماه آغاز می شود.
در اوایل و یا اواخر مرداد ماه آن را برداشت می کنند. برنجی که در این زمان کاشت و برداشت شود را برنج کشت اول می گویند.
اراضی زیر کشت برنج در کشور، ۵۳۹ هزار هکتار است که به ترتیب متعلق به استان های گیلان، مازندران، گلستان، خوزستان، اصفهان و فارس است که سالانه ۳ میلیون تن از نیاز داخلی به برنج را تامین می کنند.
برنج کشت دوم چیست؟
کشاورزان پس از برداشت کشت اول برنج در مرداد ماه، سریعا زمین های خود را شخم می زنند و برای کاشت دوباره برنج آماده سازی می کنند.
کاشت دوم برنج از اواخر ماه مرداد آغاز شده و در آبان ماه برداشت می شود.
به این نوع برنج، برنج کشت دوم یا برنج دوباره کشت می گویند.
برنج کشت دوم را معمولا در استان مازندران بخصوص شهر های ساری و فریدون کنار می یابید.
چرا که این مناطق در فصل پاییز، آب و هوای معتدلی برای رشد برنج دارند.
استان گیلان به دلیل آب و هوای سرد، برنج کشت دوم ندارد.
مراحل تولید برنج کشت دوم:
مراحل کاشت برنج کشت دوم نیز همانند برنج کشت اول است.
۱) آماده‌سازی بذر برنج
قبل از کاشت بذر ابتدا آن را جوانه دار می کنند.
- بذرها درون کیسه هایی در داخل ظرف یا یک حوض پر از آب که در حیاط منزل تعبیه شده می ریزند.
- به مدت ۲ تا ۸ روز به آن زمان می دهند تا بذرها جوانه بزنند.
- زمان جوانه دار شدن بذرها به دمای هوا بستگی دارد.
۲) پاکسازی زمین خزانه
خزانه برنج قطعه زمین کوچک و محصوری است که در داخل زمین اصلی یا در قطعه‌ای از زمین در خارج مزرعه اصلی درست می شود.
- این قطعه زمین به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شخم زده می شود.
- قبل از شروع کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده می ریزند.
- در خزانه آب می ریزند.
- با شخم زدن دوباره سنگ و کلوخ های آن را از بین می برند.
- معمولا سه روز قبل از بذرپاشی خزانه را سم پاشی می کنند.
۳) کاشت بذر در خزانه
- بذرهای جوانه دار شده در داخل خزانه کاشته می‌شود.
- با استفاده از پلاستیک اطراف آن به‌خوبی پوشانده می‌شود تا در برابر آفت و پرندگان محافظت شود.
- در این مرحله نشاء تولید می شود که باید به زمین اصلی منتقل گردد.
۴) شخم و آماده سازی زمین اصلی
- زمین را از شلتوک ها و بقایای کشت قبلی پاکسازی می کنند.
- معمولا ۳ ماه قبل از کاشت برنج هفته ای ۱ بار زمین را شخم می زنند.
- چون برنج کشت اول به تازگی برداشت شده است و زمان برای کشت دوباره کم است، پس از برداشت محصول کشت اول با سرعت بیشتری زمین اصلی را شخم می زنند و آن را برای کاشت نشا آماده می کنند.
۵) برداشت نشاء از خزانه
- نشاء را وقتی به اندازه طبیعی خود یعنی ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر رسیده و دارای ۴ تا ۵ برگ هستند، از خزانه برداشت می کنند.
- نشاء را برای انتقال به زمین کشت آماده سازی می کنند.
- عملیات انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی را نشاء‌کاری می‌نامند.
- عملیات کندن نشاء‌ها بطریق سنتی بوده و توسط دست انجام می‌گیرد.
۶) کاشت نشاء در زمین اصلی
- ۲۵-۳۰ روز طول می کشد تا نشاء های آماده شده به زمین اصلی منتقل شوند.
- این مرحله بسیار حساس است و برای جلوگیری از آسیب نشاء آن ها را با دقت و آرام در زمین اصلی می کارند.
- کاشت نشاء‌ها در زمین اصلی در استان گیلان توسط زنان و در استان مازندران توسط مردان ماهر شالیکار انجام می‌گیرد.
- در هنگام نشاء‌کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد زیرا آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت می‌شود.
۷) افزودن کود
- بعد از کاشت به زمین شالیزار کود شیمیایی اضافه می کنند.
- معمولا کودهایی که مورد استفاده قرار گیرند،کودهای شیمیایی اوره و فسفات می‌باشند.
۸) آبیاری
- در یک ماه ابتدایی کشت برنج در زمین اصلی آبیاری به صورت غرقابی و در بقیه دوران بصورت تناوبی انجام می گیرد.
- در یک ماه اول وجود آب دائم در پایه بوته ها در کنترل رشد علف هرز موثر است.
- در کشت دوم فقط در دو هفته اول کشت آبیاری انجام می شود و تا زمان برداشت ادامه آبیاری با آب باران تامین می گردد.
۹) سم‌پاشی
برای مبارزه با علف های هرز از دو روش شیمیایی و بیولوژیک استفاده می کنند.
روش بیولوژک کنترل علف هرز:
۱۰ روز پس از نشاء کاری بعد از استقرار گیاهچه های برنج حدود ۳۰۰ عدد جوجه اردک در شالیزار رها می کنند که از علف های هرز تغذیه می کنند و از رشد و ازدیاد آنها جلوگیری می کنند.
روش شیمیایی کنترل علف هرز:
دربرنج کشت اول در ۳ مرحله سم پاشی شیمیایی انجام می گیرد.
- هنگام آماده سازی خزانه و قبل از بذر پاشی
- ۳ تا ۵ روز قبل از نشاء کاری در زمین اصلی
- ۴ تا ۷ روز پس از نشاکاری
در برنج کشت دوم به دلیل مقاومت زمین به علف های هرز و کوتاهی مدت کشت فقط یکبار سم پاشی شیمیایی انجام می گیرد.
۱۰) برداشت برنج و کمباین‌زنی
- کشت دوم را در اوایل و یا اواخر آبان ماه برداشت می کنند.
- برداشت برنج با دست و یا دستگاه کمباین زنی انجام می گیرد.
- ۲۴ ساعت بعد از قطع ساقه های برنج جمع آوری و خرمن کوبی انجام می گیرد.
- اگر با کمباین برداشت انجام شود باید حتما رطوبت آنها با دستگاه خشک کن گرفته شود.
۱۱) ارسال به کارخانه و مراحل فرآوری
مراحل کاشت، داشت و برداشت برنج تا این مرحله به پایان رسیده است.
اکثر کارخانه ها برنج را در همین مرحله (با داشتن پوسته سخت شلتوک) از کشاورز خریداری می کنند و بقیه مراحل فرآوری و جداسازی پوسته های آن را در کارخانه انجام می دهند.
مراحل فرآوری برنج کشت دوم شامل:
- خشک کردن
- تمیز کردن
- پوست کندن (جداسازی پوسته خارجی سخت برنج که شلتوک نامیده می شود)
- سفید کردن (جداسازی لایه دوم برنج که همان سبوس برنج است)
- براق کردن
- درجه بندی
تفاوت اصلی برنج کشت دوم با کشت اول در مراحل کاشت:
برای تولید برنج کشت دوم، در مرحله آماده سازی خزانه نیاز به گرم نگه داشتن بذرها نیست چرا که آفتاب تابستان فضای مناسب برای رشد ابتدایی بذر را ایجاد می کند.
برتری یک نوع برنج به عوامل مختلفی بستگی دارد. برخی از آنها عبارتند از:
- جنس و نوع بذر
- ژنتیک برنج
- کیفیت خاک و زمین کشاورزی
- زمان کاشت و برداشت
- آب و هوا
- میزان سم زدایی و کود دهی
- ارگانیک بودن
مزایای برنج کشت دوم:
۱٫ پخت و عطر بهتر
چون زمان رشد برنج کشت دوم از اواخر تابستان تا پاییز است، آفتاب متفاوت و باران پاییزی طعم برنج کشت دوم را بهتر می کند.
۲٫ بازدهی بالا کشت
کشاورزان برای حفظ محصول در برابر سرمای پاییزی از انواع بذر مقاوم و زود بازده مثل طارم و هاشمی استفاده می کنند.
۳٫ محصول با کیفیت تر
برنج کشت دوم دانه های شکسته کمتری دارد و سود مالی بیشتری به کشاورز می رساند. کشاورزان مازندرانی برای مصرف روزانه خانواده های خود بیشتر از برنج کشت دوم استفاده می کنند.
۴٫ استفاده از سم کمتر
در پرورش برنج کشت دوم از سم زدایی کمتری استفاده می شود. به دلیل آنکه در کشت اول زمین به اندازه کافی سم پاشی شده و به حشرات و آفات مقاوم است. البته این در صورتی سودمند است که کشاورز اصول سم پاشی مزرعه را رعایت کند مگرنه سم در ساقه های برنج باقی می ماند.
با اینحال مصرف سموم شیمیایی و علف کش ها در کشت دوم در بین کشاورزان متغیر است و ممکن است حتی بیشتر از کشت اول باشد.
همچنین به دلیل سردی هوا سم پاشی کمتر از برنج کشت اول صورت می گیرد.
مضرات برنج کشت دوم:
۱٫ استفاده از کودهای شیمیایی بیشتر
برنج کشت دوم را بلافاصله پس از برداشت کشت اول پروش می دهند. بنابراین برای تامین خاک حاصل خیز و رشد سریعتر برنج از کودهای شیمایی بیشتری استفاده می کنند.
استفاده طولانی مدت از کودهای شیمیایی موجب برهم خوردن تعادل مواد آلی و معدنی خاک می شود.
۲٫ فقر خاک مزرعه در طولانی مدت
استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به زمین فشار آورده و موجب می شود به مرور زمان توانایی پرورش گیاه را از دست بدهد و به اصطلاح خاک فقیر شود.
بنابراین زمین توانایی کشت محصول خوب را پس از مدتی از دست می دهد.
در مناطقی که فقط برنج کشت اول پروش داده می شود، زمین پس از برداشت محصول در مرداد ماه تا فروردین که زمان کشت بعدی فرا برسد استراحت می کند و خاک مزرعه به مدت بیشتری حاصل خیز باقی می ماند.
۳٫ قیمت بیشتر
به دلیل کمتری میزان بارنگی در اواخر تابستان و سختی شرایط برنج کشت دوم، قیمت آن بیشتر از برنج کشت اول است.
۴٫ در همه مناطق قابل کشت نیست
همه ی زمین های کشاورزی قابلیت کاشت برنج کشت دوم را ندارند.
کاشت برنج به آب فراوانی نیاز دارد مخصوصا در فصل های گرم سال که میزان بارندگی کم است.
به دلیل آنکه زمان کاشت برنج کشت دوم در اوج گرمای تابستان(مردادماه) آغاز می شود و میزان بارندگی در این فصل بسیار بالا است، این نوع برنج را فقط در استان مازندران کشت می دهند.
استان گیلان و مناطق جنوبی شرایط آب و هوایی کشت این برنج را ندارند.
۵٫ نیاز به آبیاری بیشتر
برنج کشت دوم در دو هفته اول به آبیاری فراوان نیاز دارند. چون در فصل تابستان میزان تبخیر آب از سطح زمین های کشاورزی بسیار بالاست و کشاورزانی که به آب کافی برای آبیاری مداوم زمین های کشاورزی خود دسترسی ندارند، نمی توانند آن را بکارند.
آب مورد نیاز کشت دوم را معمولا از آب های زیرزمینی و یا پمپ های دیزلی تامین می کنند در حالیکه در کشت آب های سطحی و یا بارش باران برای آبیاری زمین های کشاورزی کافی است.
۶٫ تداخل آب های شور و شیرین
تمایل به پرورش برنج کشت دوم در برخی مناطق موجب شده است که کشاورزان چاه های غیر مجاز در زمین های خود حفر کنند و منابع آب زیر زمینی بیش از حد مصرف شود. این امر موجب تداخل آب های شور و شیرین شده است.
۷٫ نبود نظارت و قوانین استاندارد
تا اکنون هیچگونه قوانین مکتوب شده و استانداردی در رابطه با اصول پرورش برنج کشت دوم از سوی ارگان های مسئول منتشر نشده است. بنابراین بسیاری از کشاورزان آشنایی با استانداردهای کشت این نوع برنج ندارند و این امر موجب نگرانی جوامع علمی در رابطه با سمیت برنج کشت دوم می شود.
۸٫ تغییر اقلیم و افزایش گرمای جهانی
کودهای نیتروژن دار، سموم شیمیایی علف کش، قارچ کش و حشره کش، مصرف سوخت های فسیلی در ماشین آلات زراعی، عملیات آبیاری و حمل و نقل موجب افزایش گرمای جهانی زمین می شوند.
در چندین مطالعه بر روی کشاورزان و شالیزارهای استان مازندران، میزان تولید دی اکسید کربن(CO2)که عامل اصلی ایجاد گرمایش جهانی است در کشت اول و دوم برنج اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد پتانسیل ایجاد گرمایش جهانی در کشت دوم۲۰ درصد بیشتر از کشت اول است و معادل ۱۱۸۷ کیلوگرم CO2 در هر هکتار می باشد.
افزایش گرمای جهانی و تغییرات اقلیمی هرساله ضرر و زیان های بسیاری را به کشاورزان وارد می کند که شامل موارد زیر می شود:
- افزایش دمای هوا
- جابجایی فصل ها
- کوتاه شدن طول دوره رشد
- بارندگی های نابه جا
انواع برنج کشت دوم:
برنج طارم کشت دوم:
این برنج به طارم بینام معروف است.
کیفیت، طعم، عطر و ماندگاری خوبی دارد و برای استفاده در مجالس مناسب است.
بذر این برنج گرم است و با بذر سرد طارم که در کشت اول پرورش داده می شود تفاوت دارد.
طارم کشت دوم در شهرهای فریدون کنار ، محمودآباد، دابودشت و بخش هایی از آمل تولید می شود.
برنج هاشمی کشت دوم:
این برنج را با نام طارم هاشمی کشت دوم نیز می شناسند.
دانه بلند و رنگی سفید متمایل به کرم دارد. از نظر پخت بسیار محبوب است زیرا بعد از پخت بیشترین افزایش حجم(ری) را در بین برنج های ایرانی دارد.
معمولا در منطقه فریدون کنار و دابودشت کشت می شود.
برنج فریدونکار کشت دوم:
این برنج در شالیزارهای فریدونکنار استان مازندران کشت می شود و به دلیل استفاده از سم کمتر در پرورش آن، محبوبیت زیادی دارد.
این برنج را با نام برنج امرالهی نیز می شناسند.
برنج فریدونکار ممکن است از نوع طارمی و یا هاشمی نیز باشد.
برنج چین دوم چیست و چه تفاوتی با کشت دوم دارد؟
پس از برداشت برنج کشت اول، هنوز ساقه های جدیدی از ریشه های برنج در زمین باقی مانده اند که کامل رشد نکرده اند.
کشاورزان با آبیاری مجدد زمین و کود دهی به برنج های قبلی که به مرحله برداشت نرسیده بودند، فرصت رشد می دهند.
در مدت کوتاهی خوشه های جدید برنج جوانه می زنند. به این نوع برنج، چین دوم می گویند که کاملا با برنج کشت دوم متفاوت است.
برنج چین دوم همانند برنج کشت دوم معمولا در استان مازندران کشت می شود چون استان های گیلان و گلستان به دلیل گرمای هوا بستر مناسب برای رشد این برنج را ندارند.
برنج چین دوم را با نام های راتون و دونج (نوج) هم می شناسند.
در استان مازندران به برنج چین دوم, راتون می گویند.
در استان گیلان به برنج چین دوم, برنج دونج می گویند و فقط در برخی از مناطق این استان کشت می شود.
تفاوت های برنج چین دوم با برنج کشت دوم:
- در کاشت برنج چین دوم بذر جدیدی به زمین اضافه نمی شود و همان بذرهای کشت اول هستند که هنوز رشد نکرده اند.
- معمولا گران تر است چون مقدار آن در بازار محدود است.
- زمان کمتری برای رشد کامل و برداشت نیاز دارد.
- محصول کمتری می دهد.
آیا برنج کشت دوم سمی است؟
درباره سمیت و یا سالم بودن برنج کشت دوم عقیده های متفاوتی وجود دارند.
برخی کشاورزان بر این باورند که بعد از آخرین سم پاشی تا برداشت برنج زمان بیشتری می برد در نتیجه بسیاری از سموم از ساقه های برنج خارج شده اند و سمیتی برای مصرف کننده ایجاد نمی کند.
همچنین به علت چند مرحله سم پاشی کمتر برنج کشت دوم نسبت به کشت اول سمیت کمتری دارد.
برخی دیگر از مسوولین صنایع غذایی و اساتید دانشگاه ها با این نظرات مخالف بوده و اعلام کرده اند که برنج کشت دوم ممکن است سمی تر و حتی سرطانزا باشد .
دلایل افرادی که با سمی بودن برنج کشت دوم موافق هستند:
- میزان آرسنیک موجود دراین نوع برنج بسیار زیاد و چند برابر اندازه مجاز استاندارد است.
- پیامد اصلی محصول کشت دوم برنج این است که در درازمدت، مصرف کننده را دچار مشکلات گوارشی و خطرات سرطانی می کند.
- بیشترین سموم مصرفی در کشت دوم مربوط به مبارزه با کرم ساقه خوار برنج است . کرم ساقه خوار برنج در سه مرحله و سه نسل در مزارع برنج ظاهر می شود. نسل سوم آن در اوایل مردادماه ظاهر می شود که کشاورزان برای از بین بردن آن جهت انجام کشت دوم به اجبار از سموم بیشتری استفاده می کنند.
- سموم شیمیایی مصرفی در داخل گیاه و یا محصول نفوذ کرده و بسته به دوره ماندگاری از یک تا چند هفته در داخل بافت ماندگاری دارند.
با وجود اینکه بسیاری منابع برنج کشت دوم را سمی می دانند و بسیاری دیگر با دلایلی سمی نبودن آن را بیان کرده اند، هنوز شواهد علمی محکمی مبنی بر اثبات سمیت و یا عدم سمیت آن وجود ندارد و به دلیل طعم و عطر خاص آن طرفداران بسیاری بین مردم سراسر کشور و کشاوزان خطه مازندران دارد.